II Rzeczpospolita
Wraz z odzyskaniem niepodległości przez Polskę w 1918 r. przed Kościołem pojawiło się zadanie odtworzenia struktur kościelnych po wojnie oraz scalanie Kościoła i jego administracji. Problemy narodowościowe były szczególnie trudne. Promowano stereotyp Polak katolik, nie zważając na znajomość historii. Nadto poza strukturami Kościołów ewangelickich w Polsce pozostali ewangelicy w Prusach Wschodnich, na Pomorzu i Śląsku, należący na ogół do poszczególnych prowincji Kościoła Unijnego. W 192l r. w Polsce mieszkał jeden milion ewangelików.
Znaczące wydarzenie w powojennych dziejach Kościoła stanowiło podpisanie w grudniu 1918 r. deklaracji o przystąpieniu senioratu cieszyńskiego do Kościoła w dawnej Kongresówce i tym samym do konsystorza warszawskiego.
Obok Kościoła staroluterskiego (od 1920 r. istniał Ewangelicko-Luterski Kościół w Polsce Zachodniej), Kościoła Ewangelickiego Augsburskiego i Helweckiego Wyznania (województwo krakowskie i lwowskie), Kościoła Ewangelicko-Unijnego na Polskim Górnym Śląsku (od 1922 r.), największym Kościołem luterańskim okresu międzywojennego był Kościół Ewangelicko-Augsburski wraz z pół milionem wiernych (w tym 70 tysięcy luteran wołyńskich). Unormowanie stosunków Kościoła i państwa nastąpiło dla luteran dzięki dekretowi prezydenta RP w 1936 r., który z małymi zmianami obowiązywał po lata 90. XX w. Dekret wprowadzał ustrój synodalno-konsystorski, przy założeniu państwowej ingerencji w sprawach personalnych i urząd biskupa, który objął dotychczasowy superintendent generalny ks. J. Bursche oraz ustanawiał w miejsce dotychczasowych 10. senioratów diecezje. W 1919 r. powołano ewangelickie duszpasterstwo wojskowe. W 192l r. powstał Wydział Teologii Ewangelickiej Uniwersytetu Warszawskiego, co umożliwiło po raz pierwszy studiowanie teologii ewangelickiej na poziomie akademickim w kraju. Wielkopolscy ewangelicy unijni założyli w Poznaniu własną Wyższą Szkołę Teologiczną. W 1926 r. w czasie zjazdu w Wilnie powołano do życia Radę Kościołów Ewangelickich w Polsce o charakterze ekumenicznym, obejmującą wszystkie wymienione Kościoły (prócz staroluteran), a także reformowane. Niestety pod wieloma względami ewangelicy nie byli traktowani na równi z rzymskokatolicką większością. Nadal dyskredytowano fakt, że od 1517 r. istnieją w Polsce ewangelicy Polacy, mający prawo do własnego Kościoła.
II wojna światowa
Wspomniane konflikty narodowe zostały wykorzystane w czasie II wojny światowej przez władze okupacyjne. Dochodziło do konfiskaty majątku kościelnego, ograniczenia bądź – w niektórych przypadkach – całkowitego zakazu organizowania nabożeństw, aresztowań początkowo duchownych przywódców kościelnych, potem i wielu innych księży, a także do licznych upokorzeń i represji. Wraz z przeprowadzonym w 1941 r. podziałem narodowym i wyodrębnieniem parafii nieniemieckich wymuszono podział majątku kościelnego, co przyczyniło się do bezpowrotnego zniszczenia infrastruktury kościelnej. Najpoważniejsze były jednak straty ludzkie (zabici, represjonowani, aresztowani, osadzeni w obozach koncentracyjnych, przesiedleni, ale również szykanowani).
Lata powojenne
Przedwojenny Kościół Ewangelicko-Augsburski z siedzibą władz w Warszawie stał się spadkobiercą wszystkich luterańskich Kościołów z okresu II Rzeczypospolitej. Poważnym wyzwaniem było uporządkowanie administracyjne i integracja poszczególnych Kościołów, co było bardzo skomplikowane ze względu na sprawy ludnościowe, narodowe, problemy obywatelstwa i stosunki własności, zwłaszcza dotyczące kwestii mienia poniemieckiego. Problem na Śląsku, ale głównie na Pomorzu i Mazurach, stanowiło przejmowanie obiektów sakralnych przez Kościół rzymskokatolicki. Nadto osłabiony po wojnie Kościół luterański miał problemy z przeciwstawianiem się państwu totalitarnemu. Do tego dochodziły wysiedlenia, emigracje, narodowościowe weryfikacje. Niezależnie od złożoności powojennych dziejów Kościół luterański aktywnie działa na terenie Polski, a luteranie wnoszą w jej dzieje niepodważalny wkład.
